In de laatste week van oktober 1968 werd bekend dat de leiding van omroepvereniging VPRO had besloten om de documentaire ‘Portret van Anton Adriaan Mussert‘ van cineast Paul Verhoeven, niet uit te zenden. Anton Mussert was destijds een Nederlands politicus en ingenieur die als één van de oprichters leiding gaf aan de Nationaal Socialistische Beweging (NSB) ten lande. Tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde hij met de nazi’s.
Mussert met een kleurtje
Paul Verhoeven zou later één van de meest succesvolle Nederlandse regisseurs worden. Op zijn palmares staan onder de klassiekers Floris (tv), Keetje Tippel, Turks Fruit, Soldaat van Oranje, Spetters, De Vierde man. Maar ook de Verenigde Staten ontdekten ze hem. Hij draaide er onder andere RoboCop, Total Recall en Basic Instinct. Maar in 1968 ging het dus behoorlijk mis.
‘Portret van Anton Adriaan Mussert‘ was door de programmaleiding van de VPRO niet geschikt bevonden voor uitzending. Jan Kassies vertegenwoordigde het dagelijks bestuur van de zuil en Arie Kleijwegt was er hoofd van de televisiesectie. Voor de zekerheid besloten ze ook nog naar de mening van dr. Lou de Jong, toen directeur van het Instituut voor Oorlogsdocumentatie, te polsen.
Want de VPRO dacht er aan om de film alsnog uit te zenden, maar dan voorafgegaan door een inleiding van dr. De Jong. Maar dat zag de man niet haalbaar. ‘Beter om helemaal niet te programmeren’, was zijn advies. In een brief aan Arie Kleijwegt lichtte hij zijn oordeel uitvoerig toe: ‘Te positief!’.
Teveel gaten
Paul Verhoeven, toen nog aan het begin van zijn loopbaan, had Mussert als gewoon mens willen portretteren zonder daarbij te vermelden dat de NSB-leider een persoonlijkheidsstoornis had en regelmatig van overtuiging wisselde. Verder waren er teveel zaken die allesbehalve op integriteit en idealisme wezen. Volgens De Jong waren de interviews in de documentaire, met ook andere voormalige NSB’ers en SS’ers, beslist misleidend.
Zo zou er wel vermeld zijn dat de oud SS’ers naar het oostfront trokken maar werd er geen aandacht besteed aan de vele oorlogsmisdaden die ze pleegden. Achteraf bleek ook dat Mussert al voor 1940 zogenaamde ‘landsverraderlijke’ contacten met de nazi’s had. Ook dat gegeven was niet vermeld. Noch was er enige aandacht voor zijn hulp en die van de NSB bij de Jodenvervolging.
Te weinig archief
Lou De Jong concludeerde bijgevolg dat Paul Verhoevens documentaire vele Nederlanders die de bezetting hadden meegemaakt, diep zou kwetsen en op de jongeren zeker een misleidende werking zou hebben. Een reactie van de VPRO bleef niet uit. Bestuurslid Jan Kassies stelde dat de VPRO niet twijfelde aan de integriteit van Paul Verhoeven. Wel ontbrak het de regisseur aan archiefmateriaal waardoor niet een compleet beeld van Mussert kon getoond worden.
Uiteindelijk werd de gewraakte documentaire in 1970 alsnog uitgezonden door de VPRO. En tegenwoordig is ze zelfs bij Youtube te bekijken.
