Een beroemd Amerikaans gezegde is “There’s a sucker born every minute”. Het is een cynische manier om te zeggen dat er altijd wel iemand te vinden is die zich laat bedriegen. De uitspraak bleek ook toepasselijk voor het eerste decennium van de radio.
In de jaren ’20 van vorige eeuw waren de meeste radioprogramma’s eerlijk en informatief, met nieuws, weerberichten, kerkdiensten en concerten. Maar in de Verenigde Staten vonden al snel ook oplichters een plekje op de radio. Onder de ‘ernstige’ programma’s dook een groeiend aantal helderzienden, genezers en astrologen op.
Kwakzalvers en charlatans
Bekende figuren zoals Sir Arthur Conan Doyle – de geestelijke vader van Sherlock Holmes – geloofden dat geesten via de radio zouden kunnen communiceren. En de Amerikaanse radio bracht ook charlatans voort die geïnspireerd waren door Emile Coué, de beroemde Franse apotheker die geloofde dat ziektes door de geest werden veroorzaakt. Zijn zelfverklaarde ‘volgers’ leerden luisteraars hoe ze zichzelf konden genezen.
In 1923 maakte Leona Lamar haar opwachting op de radio als helderziende en mentalist. Ze beantwoordde vragen van luisteraars die per post binnenkwamen. WHN, het gerespecteerde New-Yorkse station waar zij te horen was, had ook Joseph Dunninger, die beweerde mensen te kunnen hypnotiseren via radiogolven. En in 1926 vertelde een Britse helderziende dat hij radioberichten van Mars had ontvangen.
Het bekendste en voor veel Amerikanen meest intrigerende voorbeeld was echter ‘Doctor Brinkley’. Hij was geen echte arts, maar een regelrechte kwakzalver die beweerde dat hij mannen virieler kon maken door geitenklieren te transplanteren. Voor slechts 750 dollar – omgerekend naar vandaag ongeveer 10.000 dollar – beloofde hij wonderen. Het gebrek aan wetenschappelijk bewijs deed er voor zijn publiek niet toe.
De opkomst van ‘Dokter’ Brinkley
John R. Brinkley, straatarm geboren in 1885, wilde altijd indruk maken. Hij haalde zijn diploma aan het dubieuze Kansas City Eclectic Medical University. Zijn beroemdste operatie, de geitenkliertransplantatie, was een succes voor zijn portemonnee, maar niet voor zijn patiënten. Meer dan 40 stierven door complicaties, maar de ‘dokter’ werd nooit veroordeeld.
Ondanks waarschuwingen van echte artsen, bleef Brinkley zijn wondermiddelen verkopen via zijn eigen radiostation, KFKB. Dat stond voor “Kansas First, Kansas Best” of soms ook “Kansas Folks Know Best”. Het was in 1924 het eerste radiostation in Kansas en het vierde in de VS met een volwaardige commerciële licentie.
Toen de kritiek toenam, probeerde Brinkley in 1930 zelfs gouverneur van Kansas te worden. Hij verloor nipt, maar haalde wel 40 procent van de stemmen. Hierna zette hij zijn praktijken voort in Del Rio, Texas. Hij startte in 1932 een krachtig radiostation – het vermogen varieerde naargelang de bronnen tussen 50 en 75 kW – vlak over de Mexicaanse grens, XER.
Brinkley vond een partner in de Mexicaanse regering, die boos was op de Amerikaanse buren omdat die de omroepfrequenties had verdeeld zonder rekening te houden met Mexico. XER was ook de voorloper van XERA dat veel later, in de jaren ’50, met dj’s als Wolfman Jack als een van de eerste radiostations in Noord-Amerika de rock ’n roll introduceerde.
Border Blaster
Brinkley was overigens niet de eerste met een dergelijke ‘border blaster’. Al in 1931 vond Norman G. Baker het eenvoudiger om in Mexico uit te zenden, met zijn station XENT in Nueva Laredo. Baker had eerder het radiostation KTNT in Iowa beheerd, waar hij net als Brinkley nepmedische behandelingen promootte. In Baker’s geval was dat om kanker te genezen. Dat zorgde voor conflicten met de Federal Radio Commission, voorloper van de huidige FCC.
Het dient echter gezegd dat ‘radiodokter’ Brinkley een meesterlijke showman was, die wist hoe hij een publiek moest boeien. Vanuit Mexico kon hij zonder enige regulering zijn boodschap over de hele Verenigde Staten verspreiden. De uitzendingen van XER waren een mix van muziek, in hoofdzaak de heel volkse hillbilly-muziek, nieuws en natuurlijk reclame voor Brinkley’s kliniek. Hij verkocht ook massa’s zendtijd aan radioloterijen, waarzeggers, astrologen, numerologen en zelfs shows waarin frauduleuze aandelen werden aangesmeerd.
Het station was enorm populair bij luisteraars die op zoek waren naar snelle oplossingen voor hun gezondheidsproblemen. Brinkley wist de hoop en dromen van velen aan te wakkeren, maar ving ook bakken kritiek van collega-artsen en regelgevende instanties.
In het begin van 1934 trok Mexico, onder zware druk van de VS, de licentie van XER in. Ook het gebruik maken van telefoonlijnen om radioprogramma’s door te sturen van de VS naar Mexico werd verboden via de zogenaamde Brinkley-act. Dat betekende echter niet het einde van Brinkley’s medische activiteiten. Die zouden nog enkele jaren voortduren, mét de massale hulp van radioreclame. Het bleek namelijk dat bij de opvolger van XER, met de letters XERA, Brinkley via een Mexicaanse omweg nog steeds aan de touwtjes trok. Het station kreeg zelfs een hoger vermogen, 500 kW, hoewel Brinkley zelf rondbazuinde dat het om 1.000 kW ging.
Zijn ondergang kwam er vanaf 1938 door een combinatie van juridische problemen, belastingschulden en kritische journalistiek. In 1942 stierf Brinkley aan een hartaanval, arm en in ongenade gevallen.
Brinkley’s grootste nalatenschap is dat goedgelovigheid tijdloos is. In de VS wordt daarom al sinds 2016 – toen Donald Trump voor het eerst Amerikaans president werd – de vergelijking gemaakt met Brinkley, als de ‘Trump van de jaren ‘30’: een eersteklas oplichter en bedrieger, maar een meester in het steeds opnieuw overtuigen van zijn volgelingen dat alleen hij doodeerlijk is en alle anderen slecht zijn. En die daar ook jarenlang haast probleemloos mee wegkwam.
