In Sint-Niklaas overleed zaterdagochtend onverwacht de voormalige socialistische politicus Freddy Willockx. Hij werd 76. De gewezen burgemeester van Sint-Niklaas schreef als minister van PTT een belangrijk stukje radiogeschiedenis in ons land. Met het naar hem genoemde KB Willockx werd het (sinds WOII ingevoerde) Belgische staatsmonopolie op radio-omroepuitzendingen feitelijk doorbroken. Maar waar ging dat KB ook weer over?
Freddy Willockx was minister van PTT in de kortstondige regering Martens IV (22 oktober 1980 – 6 april 1981) en de daaropvolgende – eveneens kortstondige – regering Mark Eyskens (6 april 1981 – 17 december 1981). In die korte periode als minister was zijn belangrijkste realisatie het zogenaamde KB Willockx in een poging om de snel om zich heen grijpende Belgische etherchaos in de FM-band aan te pakken.
De etherchaos was een gevolg van een uit Frankrijk overgewaaide studentenbeweging die ijverde voor ‘des radios libres’, een term die toen slecht naar het Nederlands werd vertaald als ‘vrije radio’. Het fenomeen leefde al in 1978 volop in Wallonië en Brussel en vanaf de zomer van 1979 begonnen ook in Vlaanderen de eerste vrije radio’s op te duiken, vooral in studentenkringen. De zenders waren dan wel illegaal, ze vonden snel een harde kern fans en kregen flink wat aandacht in de pers. Zelfs de toenmalige BRT, die vreesde voor haar monopolie in de ether, kon er niet meer naast kijken.
Enkele incidenten – zoals een door studenten verhinderde inbeslagname van Radio Scorpio in Leuven – zorgden voor nog meer media-aandacht. Het hek raakte stilaan van de dam. In 1980 dook zowat elke week wel ergens in Vlaanderen een nieuwe vrije zender op. Er volgden regelmatig inbeslagnames, maar de regering besefte stilaan dat ze zich allerminst geliefd maakte met een hard repressief beleid. In Brussel en Wallonië vonden de ‘radios libres’ bovendien een bondgenoot in de RTB, die, in tegenstelling tot een halsstarrige BRT, wel vond dat er ruimte moest zijn voor dit soort private radio-initiatieven.
Willockx stond voor de moeilijke uitdaging een ‘modus vivendi’ te vinden. Zelf was hij de zuiver lokaal georiënteerde vrije radio best wel genegen, omdat hij ook wel overtuigd was van de maatschappelijke en de verbindende meerwaarde van kleinschalige zenders voor de lokale gemeenschappen.
Maar intussen waren in die toenemende etherchaos ook al de eerste semi-commerciële radio’s opgedoken. Dat zag de socialist Willockx niét zo zitten. Die radio’s, zoals de liberaal geïnspireerde en aanvankelijk nog tweetalige Brusselse Radio Contact, mikten op een puur commercieel verdienmodel en ze pakten ook uit met veel sterkere zenders. In hun zog doken vrijbuiters op als Radio Maeva, een halve reïncarnatie van de ter ziele gegane zeezender Mi Amigo.
Het KB Willockx werd uiteindelijk goedgekeurd op 20 augustus 1981. Het liet een zendvermogen van 100 Watt toe bij een antennehoogte van maximaal 35 meter binnen de frequentieband van 100 tot 103.9 MHz. Het uitzenden van commerciële reclame werd expliciet verboden. Willockx baseerde zijn politieke keuzes op het draagvlak dat hij vooral vond bij de Vlaamse VEBE (Vereniging ter Bevrijding van de Ether) en de al in 1978 opgerichte Waalse tegenhanger ALO (Association pour la Libération des Ondes). Als de belangrijkste vertegenwoordigers van de toenmalige lokaal georiënteerde vrije radio’s verdedigden zij mee het KB Willockx.
Het KB werd van kracht op 19 september 1981. Het betekende uiteraard niet dat alle vrije radio’s nu plots legaal werden. Willockx kon als (federaal) minister van PTT enkel een technisch kader scheppen. Voor de feitelijke (culturele) erkenningen waren de toen nog erg prille gewesten bevoegd. Die moesten dus eerst voor zichzelf een erkenningskader uitwerken, wat nog enkele jaren in beslag zou nemen.
Wel creëerde het KB Willockx, in afwachting van de culturele erkenningen, een gedoogbeleid voor alle vrije radio’s, zolang die zich aan de basisregels hielden. Wie braaf en lokaal was bleef dus buiten schot. Wie er zijn voeten aan veegde – wie dus sterker uitzond dan 100 Watt of zich waagde aan commerciële reclame – die mocht zich vroeg of laat verwachten aan een bezoekje van de ‘zeven mannen van de RTT’.
Het KB werd dus – alvast in Vlaanderen – de doodsteek voor wie toen droomde van grootschalige commerciële radiozenders. In de daaropvolgende jaren volgden er nog veel inbeslagnames van te sterke zenders (en eindtrappen). Die verdwenen dan in de fameuze catacomben van het Brusselse Justitiepaleis.
Overigens werd de grote sloef vrije radio’s pas na – in feite dus dankzij – het KB Willockx opgericht. Alleen al in Vlaanderen werd hun aantal in 1983 op zo’n 800 geschat. Ze profiteerden van het gedoogbeleid in afwachting van de erkenningsronde. Maar omdat iedereen naar eigen goeddunken een frequentie kon kiezen maakte dat de etherchaos elke dag alleen maar onoverzichtelijker. Bovendien verliep die allereerste erkenningsronde allesbehalve van een leien dakje.
Het KB Willockx werd nadien nog meermaals aangepast. Onder minister Herman De Croo werd in 1984 de frequentieband uitgebreid naar 108 MHz en De Croo maakte ook komaf met het verbod op radioreclame. Pas in 1991 verloor het KB volledig zijn betekenis toen het Arbitragehof besliste dat ook het toekennen van de frequenties toekwam aan de gewesten.
(foto boven: Wikipedia)
Het was de man die een rampzalig frequentieplan goedkeurde waarbij de beschermingsnormen voor de frequenties voor lokale radio’s enkel voor mono geldden en daarnaast nog met 10dB werden verminderd. Dit had tot gevolg dat de radio’s nog met 100Watt 4 km ver geraakten.
En hij wist er van.
En iedereen met wat geheugen weet nog welke radio in Brugge hij heeft voorgetrokken.
De man heeft de sector ongelooflijk veel schade aangedaan.
Ik weet niet of je Willockx hier met alle zonden van Israël moet beladen. Als federaal PTT-minister zat hij tussen twee vuren, waarbij de Franstaligen vrij eendrachtig vooruit wilden en de Vlamingen – op de liberalen en een verdeelde VU na – helemaal niks wilden. Herinner je je nog de ‘non possumus” van Rika De Backer? Ik anders wel. De machtige BRT was achter de schermen trouwens de grootste aanstoker, want zij hebben die uiteindelijke normen op papier gezet en daar is Willockx mee aan de slag gegaan. De VEBE is daar met de ogen open ingetrapt, dus politiek was hij afgedekt. Of hij ook persoonlijk aanstuurde op zo’n rampzalig plan, weet ik niet. Politici als hij gaan meestal gewoon voor het compromis als ze er zich een aftekent.
Los daarvan was er nooit een redelijke technische oplossing mogelijk om in Vlaanderen pakweg 500 kandidaten – gesteld dat je er 300 van de 800 administratief elimineert – een leefbaar plekje te geven in de band tussen 100 en 104. Dat twee jaar later de BRT zich daar bovenop (met Studio Brussel) nog eens kwam moeien in die band, dat kun je Willockx moeilijk aanwrijven.
De enige waarheid is dat het altijd de BRT is geweest die met alle macht verhinderde dat er voor Vlaanderen een leefbaar technisch plan op tafel kwam (ook later, toen de technische bevoegdheid naar Vlaanderen kwam), terwijl in Wallonië de RTB zich altijd constructief opstelde. Politiek gezien was die hele technische kwestie dus een communautair probleem, dat ze in Wallonië eigenhandig hebben opgelost – in weerwil van het KB Willockx – en in Vlaanderen bewust hebben laten verrotten.
Tot vandaag is de beste verbetering aan dit frequentieplan dat Opwijk van 106 naar 87.8 is gegaan en dat Q via 103.1 sterker binnenkomt dan concurrent MNM. Schoten 102.9 krijgt binnen de eigen provinciegrens flink wat storingen van Topradio en Mechelen 104.5 kan nu enkel wat profiteren door dat Gent 104.5 uitgeschakeld is.
Och, de een heeft een plan goedkeurd waarvan 40 jaar later wordt gezegd en de ander stelt een rampzalig plan op dat eigenlijk enkel voor z’n eigen imperium goed is. What’s the difference?