In de jaren vijftig en zestig bracht de televisie voor veel Nederlanders de wereld in hun huiskamer. Het medium maakte hun belevingswereld groter en de echte buitenwereld kleiner. De televisie werd een venster op de wereld en de wereld werd, zoals vaak wordt gezegd, een ‘global village’. De uitzendingen van de Eurovisie — denk aan het songfestival — speelden daarbij een belangrijke rol. Tegen die achtergrond bespreekt ik de eerste vijftien jaar van de Eurovisie. Vandaag deel 3.
Als je de informatie uit deel 1 en 2 goed beschouwt, kan worden gesteld dat de Eurovisie zich in haar eerste tien jaar behoorlijk heeft ontwikkeld. In 1964 was er een netwerk met een totale lengte van 75.000 km. Hiervan bestond 12.000 uit kabel en 63.000 uit straalverbindingen. De uiteinden van de west-oost verbinding waren op dat moment Belfast in Ierland en Sijeme in het voormalige Joegoslavië, terwijl Helsinki en Palermo de uiteinden vormden van de noord-zuid verbinding. Had men in 1954 de beschikking over 80 relais-stations, tien jaar later was dat aantal gegroeid tot ruim 1.500.
Een record voor de paus
De meeste zendtijd aan één en hetzelfde item werd besteed aan het overlijden van Paus Johannes XXIII en de verkiezing van zijn opvolger: 24 uur. Een enorm aantal uren voor die tijd. Veel daarvan was overigens pure wachttijd. Echt nieuws was er pas toen de witte rook kringelend boven het Vaticaan verscheen om aan te geven dat de kardinalen een nieuwe paus hadden gekozen. In 1964 was er trouwens de eerste verbinding met Azië, toen tal van verbindingen per satelliet werden gemaakt voor de verslaggeving van de Olympische Spelen, die in de zomer in Japan werden gehouden.
In 1965 werd onder meer aandacht besteed aan de inauguratie van de Amerikaanse president Johnson, de begrafenis van Sir Winston Churchill, de wereldkampioenschappen schaatsen in Oslo, het bezoek van de paus aan de Verenigde Naties en de diverse lanceringen en landingen van ruimtevaarders in Amerika. Het jaar daarop bleken de toppers van andere aard te zijn: het huwelijk van de Nederlandse prinses Beatrix, het wereldkampioenschap wielrennen op de weg in Duitsland, een folklore-festival in Dublin en het Billy Smart Kerst Circus. Beschaafd vermaak, sport en vorstenhuizen voerden nog steeds de boventoon, maar ook de veranderende wereld liet zich niet langer buitensluiten.
Rookbommen en poppen aan een touwtje
In 1965 baarde de Britse popzanger Dave Berry (foto boven), met zijn door Ray Davies geschreven nummer ‘This Strange Effect’, het nodige opzien op het songfestival. Bij het huwelijk van princes Beatrix in 1966 kon de hele wereld de rookbommen zien die de Provo’s in de straten verspreidden. Ook het volgende jaar zou de jeugdcultuur zich via de Eurovisie laten gelden, niet alleen op het songfestival, dat met het liedje ‘Puppet on A String’ werd gewonnen door Sandy Shaw, maar ook via de uitzending ‘Onze Wereld’.
Liefst twee jaar lang werd deze uitzending van 25 juni 1967 voorbereid. In dit totaalprogramma werden voor het eerst flitsen uit diverse landen uitgezonden. ‘Our World’ was tussen 20:00 en 22:00 uur, West-Europese tijd, te volgen. De items werden aangeleverd door omroepen uit Afrika, Australië, Europa, Canada, Japan, Mexico en de VS. Het eerste idee kwam van vertegenwoordigers van de BBC. Doel was vooral te focussen op lichamelijke en geestelijke prestaties.
Er was een speciale commissie in Géneve die de plannen bedacht. In het Bush House in Londen kwam het schakelcentrum en twee studio’s vanwaar alle items tot één totaalprogramma werden geregisseerd. Liefst tienduizend man werkten aan de uitzending mee, daarbij gebruik makend van anderhalf miljoen kilometer van het intercontinentale telefoonnet en van 160.000 kilometer aan kortegolf verbindingen. Ook dit programma wist door te dringen tot de jeugdcultuur van de jaren 60. Een opvallende bijdrage was er van de Beatles, die voor de gelegenheid het nummer ‘All Your Need Is Love’ schreven en met een bont gezelschap vrienden en bekenden uitvoerden.
De eerste keer in kleur
Uiteraard waren de communicatiesatellieten ook een belangrijke schakel tijdens de uitzending. Voor de verbinding tussen de landen aan beide zijden van de Atlantische Oceaan werd de Early Bird ingezet. Voor de gebieden rond de Stille Oceaan werd gebruik gemaakt van de toenmalige Intelsat 2 en de ATS-1. In Londen werd het gesproken gedeelte zo nodig tegelijk vertaald in het Engels, Frans en Duits. Een tegenvaller was dat op het allerlaatste moment van voorbereidingen de landen binnen de OIRT (Intervisie) zich terugtrokken. Dus geen uitzendingen vanuit en naar de kijkers in de landen van het voormalige Oostblok.
Maar 1967 stond ook garant voor de uitwisseling van de eerste kleurenbeelden van de Eurovisie. Dat gebeurde vanaf de Firato, de tweejaarlijkse tentoonstelling over radio en televisie in Amsterdam. Ook hier gingen natuurlijk weer de nodige problemen aan vooraf. Er werd immers nog steeds gewerkt met diverse lijnen-systemen en dit had vooral invloed op de transmissie. Gevolg was dat men op zoek moest naar een oplossing om het ene kleurensysteem over te zetten in het andere. Er werd een speciale werkgroep in het leven geroepen. Die bedacht een schakelschema waarbij de omzetting vooraf gebeurde, en dat zowel geschikt was voor zwart-wit als voor kleurentransmissie.
Tanks door Praag
Het jaar 1967 was goed voor in totaal 617 Eurovisieprogramma’s met een totale duur van 812 uur. Enkele daarvan waren reeds in kleur te bekijken. Sport en nieuwsitems bleven de boventoon voeren. Nieuwjaarsdag 1968 werd, zoals gebruikelijk, geopend met het Nieuwjaarsconcert vanuit Wenen. Een maand later was er al 38 uur aan uitzendingen vanuit Grenoble waar de Olympische Winterspelen werden gehouden. Alles in kleur.
In oktober van datzelfde jaar zou dit ook het geval zijn met de verslaggeving van de Olympische Zomerspelen in Mexico. Een maand eerder werd daarvoor de Atlantic 3 de ruimte ingestuurd. Direct na de start stortten de stuwraket en de satelliet neer. Met ondersteuning van andere satellieten kon toch nog 65 uur, waarvan een deel in kleur, vanuit Mexico worden uitgezonden
Hetzelfde jaar bracht ook het einde van de Praagse Lente en de Russische bezetting van Tsjecho-Slowakije. In maart 1968 was president Antonin Novotny in dat land afgetreden en vervangen door Ludvik Svoboda. Partijvoorzitter Alexander Dubcek begon een politieke en culturele hervorming onder de noemer: ‘socialisme met een menselijk gezicht’. Het land leefde op.
Maar in de nacht van 20 op 21 augustus trokken troepen van het Warschaupact binnen en maakten een einde aan de hervormingen. Uiteraard werden er door de OIRT geen beelden van de invasie aangeleverd. Dankzij een aantal illegale televisiestations in Tsjecho-Slowakije kreeg de Oostenrijkse televisie toch uitzendbaar materiaal zodat de rest van de wereld op de hoogte werd gehouden van de situatie.
Schakelcentrum in Brussel
In 1968 werd gestart met de dagelijkse uitwisseling van nieuwsitems in kleur. Voor al deze programma’s maakte de Eurovisie gebruik van bestaande nationale zenders. Speciale eigen Eurovisie-zenders waren niet beschikbaar. Wel was er het eigen schakelcentrum in Brussel dat de geschiedenis inging onder de naam ‘Centre Internationale de Contrôle Technique’, dit naast het administratief centrum in Genève.
Tegenwoordig schieten er duizenden signalen per dag over de aardbol. Ze gaan via tal van satellieten, die inmiddels allen een vaste positie in een baan om de aarde hebben, probleemloos van uitzendlocatie rechtstreeks dan wel via kabelnetten, tot in de huiskamers. Het songfestival is een instituut, de liedjes zijn een genre apart geworden. Het is vanzelfsprekend om grote sportgebeurtenissen overal ter wereld live te kunnen volgen.
Elk militair conflict gaat bijna automatisch gepaard met een mediaoorlog waarin de partijen voor het oog van de wereld hun lezing geven van de gebeurtenissen. Niemand die zich ooit druk zal maken hoe dit mogelijk is, want het is immers allemaal zo normaal dat we kunnen schakelen tussen dertig of meer kanalen op de beeldbuis. Toch is het soms goed om eens bij stil te staan hoe het, in de beginjaren van de televisie, toen de wereld nog groter was, allemaal is ontwikkeld.
° Dit artikel is gebaseerd op diverse artikelen en interne rapporten van de NOS en verder archiefonderzoek in het Nationaal Audiovisueel Archief te Hilversum en het Archief van het Freewave Media Magazine in Groningen.
