Radio 1, waar geen enkel programma nog waardig oud mag worden

Wat is dat toch altijd met Radio 1? ‘Interne Keuken’ is dus het zoveelste bijna-iconische programma in de geschiedenis van Radio 1 dat sneuvelt op het slagveld van eer. Ik schrijf ‘bijna-iconisch’, want bij Radio 1 krijg je gewoon nooit meer de kans om écht iconisch te worden. En dat is godgeklaagd. Waarom kunnen die nooit meer een goed programma oud laten worden, een eeuwigheidswaarde geven, zoals Radio 2 dat wel kon met Lutgart Simoens, Jos Ghysen en Guy De Pré?

In de allerlaatste week van de 20ste eeuw stelde het toenmalige Radio 1-programma ‘De Melkweg’ een top 10 samen van de beste (VRT-)radioprogramma’s van de eeuw. Een vijftienkoppige jury van radiomakers, -legendes en -kenners klaarde de klus. ‘De Taalstrijd’ stond op 1, gevolgd door ‘Het Vermoeden’ en ‘Het Leugenpaleis’. De andere programma’s in dat lijstje waren ‘Actueel’, ‘Te bed of niet te bed’, ‘Charme van het chanson’, ‘Jan en Alleman’, ‘Het Vrije Westen’ en ‘Opera en Belcanto’. Omdat de jury er niet uit raakte werd de tiende plaats gedeeld door ‘Hallo Hautekiet’, ‘De Vrije Teugel’ en ‘Vriend en Vijand’.

‘Opera en Belcanto’ op Radio 1 was op dat moment – eind 1999 – het langstlopende radioprogramma op de VRT. Het bestond al sinds 1946 maar werd in 2000 afgevoerd. Het behoorde samen met ‘Inlichtingen voor duivenliefhebbers’, ‘Het Soldatenhalfuurtje’, ‘Het Schurend Scharniertje’, ‘Te bed of niet te bed’, ‘Vragen staat vrij’ en ‘Actueel’ tot de langstlopende programma’s op de Vlaamse openbare omroep.

Om één en ander wat beter historisch te stofferen doken we ook eens in de gereconstrueerde – want helaas nergens gepubliceerde – erelijst van de ‘Prijs van de Radiokritiek’. Die jaarlijkse prijs was onderdeel van een reeks Vlaamse mediaprijzen die werden uitgereikt door de ‘Vereniging van de Vlaamse mediajournalisten’, het toenmalige ‘vakidiotenclubje’ van de radio- en televisiepers.

Deze ‘perskritiek’-prijzen bestonden al sinds 1962, en ze genoten best wat aanzien in het toenmalige, nog volledig op print gebaseerde, Vlaamse perswereldje. Na 2008 verdwenen die kritiekprijzen in alle stilte, net als de journalistieke vakvereniging, zonder nog een spoor na te laten. Zat de almaar voortschrijdende mediaconcentratie daar voor iets tussen? Joost mag het weten.

Doorheen de jaren was Radio 1 de grote slokop in de ‘Prijs van de Radiokritiek’. Studio Brussel won de prijs ook een aantal keren – Het Leugenpaleis met Bart Peeters & Hugo Matthysen in 1994, De Afrekening met Stefan Ackermans in 1997, Hans Otten met Commissaris O in 2000 en het ochtendprogramma van Wim Oosterlinck in 2006 – maar door de band waren het Radio 1-programma’s en -presentatoren die op deze nieuwjaarsrecepties – want dat waren het – mochten opdraven voor een dankwoord.

Zo vonden we terug dat Betty Mellaerts de prijs in 1983 kreeg voor het eerste seizoen van ‘Het Vermoeden’. Het programma zelf was het geesteskind van de fenomenale Paul Jacobs en bleef bestaan tot 1991. Jacobs won de Prijs van de Radiokritiek later ook als de man achter ‘De Taalstrijd’ en – meer dan verdiend – in 1998 voor zijn eigen zondagse interviewprogramma ‘Vriend en Vijand’, dat liep van 1994 tot 1999.

Ik moet in dit rijtje van Paul Jacobs uiteraard ook ‘De Rechtvaardige Rechters’ vermelden, al kreeg dat programma dan wel een nominatie maar niet de prijs die ik hier als leidraad gebruik. Hetzelfde geldt trouwens voor ‘De Lange Mars’ van Fred Brouwers, een ‘locatieprogramma’ dat zelfs drie keer werd genomineerd voor de Prijs van de Radiokritiek, maar dus nooit won. In de jaren ’90 waren dergelijke klassieke eilandjes op Radio 1 nog de normaalste zaak.

In 1995 ging de prijs naar Bruno Wyndaele en Geertje De Ceuleneer voor het beresterke middagprogramma ‘Het Vrije Westen’. Wyndaele was in de loop van dat seizoen onverwacht in de plaats gekomen van (de onlangs overleden) Terry Verbiest, die ‘Het Vrije Westen’ op de kaart had gezet, maar na twee jaar vertrok om hoofdredacteur te worden van TV Brussel. Wyndaele werkte eerder redactioneel al mee en gold dankzij dit guitige programma al snel als de ‘new kid in town’, voor wie ook de tv-poorten snel opengingen.

Geertje De Ceuleneer bleef aan boord toen ‘Het Vrije Westen’ in 1997 vervelde tot ‘De Nieuwe Wereld’. Het schalkse, ironische karakter bleef gelukkig overeind – denk maar aan dat heerlijke Nieuwe Wereld-orkest – maar het was Geertje’s opvolgster Friedl Lesage (Geertje vertrok in 1999 naar de Zevende Dag) die in 2003 de Prijs van de Radiokritiek in ontvangst mocht nemen voor ‘De Nieuwe Wereld’.

In 2005 verhuisde ook dat programma naar de archieven. Friedl Lesage maakte daarop het snel erg geprezen ‘Het Beste Moet Nog Komen’, met heerlijke diepgravende interviews. Ze won er in 2007 alweer, en zeer terecht, de Prijs voor de Radiokritiek mee. Om enkele maanden later te moeten vaststellen dat voor het programma geen plek meer was in de zoveelste make-over van Radio 1.

Ook Titaantjes van Pat Donnez sneuvelde in die voor Radio 1 faliekante lente van 2007, na zes heerlijke seizoenen. “Ik kan een rouwregister openen”, citeerde De Standaard Pat Donnez als kop van een erg kritisch artikel. Pat kreeg al in 2002 de Prijs van de Radiokritiek voor ‘Bomans & Bomans’, ‘Titaantjes’ en als coach van de langlopende documentairereeks ‘Piazza’. Allemaal programma’s waarvoor je enige moeite moest doen, om te luisteren, maar nog veel meer om ze te maken. Radio 1 moest echter ‘oppervlakkiger en sneller’ worden.

In 2004 hadden de Vlaamse radio- en tv-journalisten een boontje voor ‘Jongens en Wetenschap’ van Sven Speybrouck en Koen Fillet. Guess what: enkele maanden later viel het doek over het programma dat drie seizoenen had gelopen. Fillet kreeg de prijs nog een tweede keer, als onderdeel van het avondprogramma ‘Feyten & Fillet’ in 2008, meteen de laatste keer dat de prijs werd uitgereikt.

Radio 1 won terloops ook nog twee keer met actualiteitsprogramma’s, ‘Voor de Dag’ in 1999, toen met Kathleen Huys en ‘De Wandelgangen’ in 2005. Plus kreeg de sportredactie van Radio 1 de prijs in 2001. Radio 1 experimenteerde in 2000 namelijk met 927Live, waarbij de middengolfzender werd ontkoppeld van de FM om dat jaar alle sportverslaggeving kwijt te kunnen. Radio 1 en sport, het is altijd zowel een vloek als een zegen gebleven.

Vooral de vele opeenvolgende programmawijzigingen vanaf de ‘nillies’ bij Radio 1 werden heus niet altijd gesmaakt. In 2005 – tevens het jaar dat ‘Actueel’ werd stopgezet – verloor de zender zelfs een derde van zijn luisteraars. We zouden u hier een stevig lijstje uit die jaren kunnen opsommen van Radio 1-programma’s die het nooit tot een Wikipedia-pagina schopten. We besparen u de bladvulling en de schaamte.

Een van de foute beslissingen was toen ook het stopzetten van, het rond columnisten opgebouwde, ‘De Toestand is Hopeloos maar niet Ernstig’, dat liep van 1993 tot 2004. In de coronazomer van 2020 beleefde ‘De Toestand’ nog een kortstondige comeback op een verloren uur – er was nauwelijks sport in die zomer – en het was met voorsprong het beste aan de coronapandemie, ook al moesten de columnisten hun bijdrages toen opnemen in kelders of tuinhuizen.

Jammer voor Radio 1 is de Prijs van de Radiokritiek intussen helemaal vergeten, net als de vele verdiend winnende programma’s die desondanks geen lang(er) leven beschoren waren. Afgaand op Google is Michel Follet, die de prijs in 1989 won voor ‘Dag en Dauw’, zo ongeveer de enige die er nog regelmatig eens mee te koop loopt.

Ooit gehoord van ‘Kill your darlings’? Het is een beroemd schrijfadvies voor scenaristen, dichters en andere schrijvers. Maar het is echt niét wat je als radiostation hoort te doen. Helaas is het wat Radio 1 steevast wél doet, zeker de laatste twintig jaar.

Hebben die verdomd al veel geluk gehad dat er hier in Vlaanderen – in tegenstelling tot vele buitenlanden – nog nooit een inhoudelijk alternatief opdook via de (bewust kleingehouden) private radiomarkt. Ze zouden bij Radio 1 anders niet zo snel meer wegkomen met het onophoudelijk verbrassen van al dat grote talent. (RDS)

---