Wie bij namen als Twiggy (foto), Jacky Ickx, Jean-Paul Sartre, Simca, Phil Bloom, Johnny Rotten, Watergate, Mash en Paul Goossens geen beroep moet doen op het internet om te achterhalen dat zij allen mede het wereldbeeld tussen 1964 en 1974 hielpen bepalen, zal ook zonder meer een juiste invulling kunnen geven aan het begrip ‘zeezender’.
Wie toen niet minstens een tiener was zal het daar veel moeilijker mee hebben. Radiostations als Veronica, London, Caroline, Swinging Radio England, RNI, Atlantis en Mi Amigo zullen bij deze generatie louter namen en geen stuk zelf beleefde geschiedenis oproepen.
De laatste levende getuigen
Dat was zo’n beetje het uitgangspunt van een gesprek dat spontaan op gang was gekomen tussen een aantal fitte tooghangers tijdens een toevallige radiobabbel, eind april. Even werd het zelfs heel stil toen iemand de opmerking maakte: “Weet je mannen, wij met z’n allen zijn de laatste levende getuigen van een brok radiogeschiedenis. Na onze generatie is het nog slechts ‘van horen zeggen’.”
Nu klinkt dit een heel stuk dramatischer dan het is, niettemin is het ook erg waar. Met enige permissie voor geschiedenisvervalsing kunnen we stellen dat aan het rijk van de grote zeezenders op 31 augustus 1974 een einde kwam. Tel uit hoe jong je toen moet geweest zijn om nu te kunnen zeggen: “Ik heb het meegemaakt”. Een prille vijftiger haalt het zelfs al niet meer.
Een uurtje ‘Juke Box’
Gelukkig kunnen we de stelling ‘Van horen zeggen’, anno 2018, heel ruim interpreteren. De eeuwen dat alleen troubadours, opa’s, monniken en zangers op de kermis of aan de feesttafel verhalen doorgaven, ligt achter ons. Misschien niet in onnoemelijk vele jaren, wel in mogelijkheden. Beeld- en geluid opnemen doen we nu net zo makkelijk als ademen.
Al ligt de tijd dat we met loodzware bandrecorders moesten sjouwen om een uurtje ‘Juke Box’ van Stan Haag (foto) op te nemen, toch nog niet zo heel ver achter ons. Om het niet te hebben over de kostprijs van zo’n toestel. In het decennium dat Britse, Nederlandse en Vlaamse zeezenders over West-Europa walsten, was ‘opnemen van de radio’ best mogelijk, maar niet evident wegens heel duur.
Daarom was een reeks van liefst 77 radiodocumentaires over zeezenders en commerciële radio, uitgezonden door Radio Mi Amigo, zo uniek. Ruim twee-en-een-half jaar was het zondagse traditie. Eerst om halfvijf, daarna om vier uur, werd de geschiedenis van de offshore en commerciële radio, aan de hand van vele gegevens, maar nog meer met programmafragmenten, verteld. Alle afleveringen werden geproduceerd door de Vereniging voor Vrije Radio (VVVR), de voorloper van het huidige RadioVisie.
Documentaires werden cult
Het eerste programma haalde de ether op 31 augustus 1975, de laatste aflevering werd uitgezonden op 6 februari 1977. Eén editie werd door niemand gehoord, maar is wel bewaard. Wie van radio houdt, kent de reeks, heeft delen opgenomen of is nog steeds op zoek naar bepaalde afleveringen. De VVVR-programma’s, toen een hype, zijn inmiddels cult, collectors items, hebbedingen geworden. Niet in het minst om de historische waarde van de inhoud. Vele fragmenten zijn immers sindsdien nooit meer opgedoken.
Een kwarteeuw nadat de laatste aflevering de ether inging, werden door een bijzonder toeval, àlle originele studiotapes teruggevonden. Iets wat minder evident was dan het lijkt, want de opnames moesten immers vele duizenden kilometers reizen tussen productie en uitzending. Vaak waren niet minder dan vijf landen in die tocht betrokken. Nederland, Spanje, België, Frankrijk en Groot-Brittannië.
Radio Mi Amigo was immers een ‘piratenzender’, verankerd in internationaal water, maar opgejaagd door Britten, Nederlanders en vooral Belgen, die het station liever niet in de lucht zagen. Via fiets, post, auto, boot en bus, niet noodzakelijk in die volgorde, bereikten de documentaires uiteindelijk hun bestemming en kwamen ook weer terug. Soms maanden later.
Restauratie à la Lam Gods
De VVVR werd RadioVisie, medewerkers kwamen en gingen. Met hen verwisselden hele archieven van eigenaar. De tapes verhuisden, verdwenen uit ‘beeld’ en belandden tenslotte op een zolder in Breda. Tot op een reüniefeest van alle RadioVisie-medewerkers. Het was oktober 2002. Met de vele gasten kwamen ook de dozen met de radiodocumentaires terug.
Nagenoeg ongeschonden. Ze hadden de tand des tijd, merkwaardig genoeg, vrij goed doorstaan. Toch is er nog ruim een jaar aan gewerkt om de laatste seconde te restaureren, te digitaliseren en te optimaliseren. Het soort werk dat we vooral kennen van het Lam Gods. De documentaires klinken sindsdien zoals nooit eerder. Griezelig perfect.
In deze veeldelige reeks wil ik de ‘making of’ van deze historische radiodocumentaires naar waarheid vertellen. Het is een uniek verhaal waarin begrippen als ‘illegaal’, ‘avontuur’, ‘reizen’, ‘spanning’, ‘gerechtelijke politie’, ‘douane’ en ‘achtervolging’… heel gewoon zijn.
° Aanstaande zondag: deel 2
