De licentie van de commerciële mux Vlaanderen1, momenteel geëxploiteerd door Norkring, wordt niet automatisch verlengd in juni 2024. Vlaams minister van Media Benjamin Dalle wil afstappen van het bestaande operatormodel en kiest voor een ‘omroepmodel’. Al roept dat momenteel vooral veel vragen en weinig antwoorden op.
Wat voorafging
Vlaanderen1 (blok 11A) is de oudste en belangrijkste van de twee landelijke commerciële muxen op DAB+. Het is de multiplex via dewelke momenteel Qmusic, Joe, Nostalgie, TOPradio, Willy, Stadsradio Vlaanderen, Tomorrowland One World Radio, Radio Maria, Joe 60’s & 70’s, Q-Maximum Hits, BBC World Service, Nostalgie+ en TOPversuzRadio digitaal naar je toe komen. De licentie voor 15 jaar is sinds 22 juni 2009 in het bezit van Norkring, de Noors-Vlaamse operator die destijds ook het analoge en digitale zenderpark van de VRT integraal overnam. Bij de toekenning van de licentie voor de commerciële mux was Norkring toen de enige kandidaat.
De mux zelf ging pas op 12 mei 2015 in de ether, heel bescheiden met twee zenders (Sint-Pieters-Leeuw en Brussel) en zeven radiostations. Van die zeven zijn, tot op vandaag, enkel TOPradio en Radio Maria de constanten gebleven. Voor het gedetailleerde verhaal verwijzen we naar onze reeks De wonderjaren van DAB+ in Vlaanderen.
Oorspronkelijk kon de licentie voor de commerciële mux 11A in 2024 automatisch en eenzijdig door de licentiehouder worden verlengd voor nog eens vijftien jaar. Dat was wel heel voortvarend van de Vlaamse regering voor een technologie waarvan het in 2008-2009 nog totaal onduidelijk was of die enige kans op slagen had. Pas in de loop van 2021 werd – samen met nog een reeks andere wijzigingen aan het Mediadecreet – die verlengingsmogelijkheid specifiek geschrapt.
De parlementaire vraag die niets te vroeg kwam
Vlaams parlementslid Filip Brusselmans (Vlaams Belang) stelde hierover vorige maand nog een vraag aan minister Dalle, maar dat was een onaangekondigde, aanvullende vraag waarop de minister niet onmiddellijk het antwoord wist. Brusselmans wilde weten hoe dat nu concreet zat met die licentie. Betekende het schrappen van die toenmalige verlengingsmogelijlkheid dat er effectief een nieuwe licentieronde zit aan te komen voor de exploitatie van 11A? In dat geval begint de tijd wel te dringen, want die licentie vervalt op 22 juni 2024. Sowieso zal Norkring vandaag niet meer de enige kandidaat zijn en de uitrol van een nieuw landelijk zenderpark door een eventuele andere operator neemt al gauw enkele maanden in beslag.
Dalle besefte uiteraard de relevantie van de vraag en beloofde Brusselmans hierover een schriftelijk antwoord te bezorgen. Dat is intussen gebeurd.
“Zoals de heer Brusselmans terecht aangeeft, is de oorspronkelijk voorziene verlenging van 15 jaar niet langer meer mogelijk na de wijziging van het BVR (Besluit Vlaamse Regering, red.). De reden hiervoor was de intentie om af te stappen van het netwerkoperator-model en over te gaan naar een omroepmodel. In het netwerkoperator-model worden licenties toegekend aan een netwerkoperator die vervolgens zelf bepaalt welke radio-omroeporganisaties verspreid worden. In het omroepmodel kunnen er onder meer kwalitatieve inhoudelijke voorwaarden opgelegd worden, zoals dit ook het geval is bij FM. We zijn nu de verschillende opties aan het onderzoeken. Ik zal hierover zo snel mogelijk duidelijkheid scheppen.”
Omroepmodel versus operator-model
Minister Dalle laat nog niet veel in zijn kaarten kijken, maar niettemin bevat dit antwoord toch enkele belangrijke elementen, met verregaande consequenties voor het digitale radiolandschap in Vlaanderen. Zoals Dalle aangeeft kan in het bestaande operator-model iedereen een plekje in de (digitale) ether kopen, zonder een voorafgaande “inhoudelijke weging”. Dat is trouwens de reden waarom het buitenlandse BBC World Service al sinds november 2015 probleemloos een plekje bezet in die mux en het Waalse RTBF Mix later hetzelfde deed via de tweede commerciële mux (Vlaanderen2, 5A/5D). Ook Radio Maria, Club FM en TOPradio konden zo in 2018 gewoon verder (digitaal) uitzenden, nadat deze toenmalige ‘ketenradio’s’ in 2017 hun tientallen frequenties op FM kwijtspeelden.
Dat Dalle afstapt van het vrije operator-model lijkt echter vrij logisch. Er is momenteel wettelijk vooraf geen enkele inhoudelijke toets en kwaliteitsbewaking mogelijk en ook de VRM heeft weinig tot geen toezicht- of sanctiemogelijkheden op wat zich via die landelijke commerciële DAB+ afspeelt. De VRM kan moeilijk een licentie intrekken die je niet nodig hebt.
Gelukkig zijn er in de Vlaamse digitale ether tot op heden nog geen grote ongelukken gebeurd, enfin, op iets te veel ‘non-stopdozen’ na dan. Maar stel je eens voor dat China of Rusland in Vlaanderen via opportunistische slippendragers zouden investeren in een soort propagandakanaal via DAB+. Zo’n denkpiste is minder surreëel dan ze lijkt, want in Duitsland en Frankrijk kennen ze dat fenomeen al. Maatschappelijk kan dat operator-model op termijn een heel wankel model worden, zeker nu DAB+ een steeds groter deel van de luisterkoek inpalmt.
Ook internationaal zijn er vandaag nog maar weinig voorbeelden van dit soort “vrije markt”-gestuurde operator-modellen. Duitsland en het Verenigd Koninkrijk hebben dat wel, maar de operatoren mogen daar sowieso enkel producten toelaten die eerst een licentie kregen van de plaatselijke mediaregulator. Nederland en Frankrijk (en ook Wallonië) hanteren dan weer het ‘omroepmodel’. De plaatselijke regulator schrijft dan een procedure uit voor de individuele radioproducten. Dat kan zowel de fameuze ‘beauty contest‘ zijn, zoals in Frankrijk, waarbij mediaspelers hun producten kunnen voorstellen voor een bepaalde mux. In Frankrijk kiest de regulator uit alle kandidaten dan een ‘evenwichtige mix’. Of het kan ook een puur commerciële veiling zijn, zoals in Nederland opnieuw te gebeuren staat.
In het omroepmodel kunnen de winnende radioproducten onderling zelf onderhandelen met kandidaat-operatoren. Dat zorgt automatisch voor scherpere exploitatieprijzen dan in het operator-model, waar de prijs weinig of niet onderhandelbaar is. Ook de vijf lokale proefmuxen in Vlaanderen hanteerden het omroepmodel, reden waarom er uiteindelijk vijf verschillende operator-vormen uit de bus kwamen.
Veel onbeantwoorde vragen
Maar, zoals al gesteld, zal de overstap van een operator-model naar een omroepmodel voor de mux 11A verregaande gevolgen hebben. Er rijzen namelijk oneindig veel onbeantwoorde vragen. We doen een kleine greep:
Hoe zal de capaciteit worden verdeeld? Wordt iedereen verplicht tot 96 kbp/s? In de huidige 11A kunnen en mogen de stations nog vrij ‘spelen’ met capaciteit, reden waarom er momenteel 13 en een tijdje geleden zelfs 14 producten mogelijk waren via 11A. BBC World Service is al blij met 48 kbp/s en de drie producten van TOPradio hebben elk ‘maar’ 80 kbp/s. Qmusic en Joe gingen de voorbije jaren al meermaals op en neer van 80 tot 112 kbp/s.
Als iedereen verplicht wordt tot dezelfde capaciteit van 96 kbp/s, dan zullen slechts 12 producten meer toegelaten kunnen worden. Of kiest men voor het Franse model, waar iedereen standaard 88 kbp/s krijgt en er dus 13 stations per mux mogelijk zijn? En dan laten we het ‘protection level’ hier nog even buiten beschouwing. Kortom, er zijn over die capaciteit tal van discussies en denkpistes denkbaar, maar in een omroepmodel moet de overheid sowieso eerst beslissen hoe vrij ze de capaciteitsverdeling van de mux al dan niet wil/zal laten.
Ander thema: welke stations worden toegelaten en onder welke voorwaarden? We nemen alvast aan dat de bestaande erkenningen op FM (landelijke en netwerkradio’s) in dit omroepmodel automatisch hun licentie krijgen voor DAB+, aangezien ze al eerder werden ‘gekeurd’ en decretaal zelfs verplicht zijn om ook via DAB+ uit te zenden. Dat betekent dat er theoretisch al zes plekjes bij voorbaat bezet zullen zijn en dat er maar voor een zestal ‘restplekjes’ meer kan gekandideerd worden.
Voorts: hoe zal men in de selectieprocedure – aangenomen dat het weer een ‘beauty contest’ wordt – aankijken tegen anderstalige producten (BBC WS, Tomorrowland OWR) of tegen non-stopproducten? En komt er een maximum op het aantal producten per mediaspeler? Zal DPG Media met andere woorden nog steeds 5 producten kunnen ‘aanvragen’, het aantal plekjes dat ze momenteel bezetten in 11A? Anderzijds kunnen we ons inbeelden dat een talkradio als Business AM graag de sprong zal willen maken naar 11A, waar ze nu nog veroordeeld zijn tot de zwakkere 5A/5D.
Daarnaast dreigt echter een niet onbelangrijk probleem van competitievervalsing. De tweede commerciële mux (5A/5D), waarvan Norkring nog tot 2033 de licentie heeft, mag immers onveranderd de vrije markt blijven bespelen. Wie zich daar een plekje aanschaft, mag vrij uitzenden, zonder voorafgaande erkenning, zonder inhoudelijke voorwaarden en zonder een langdurig engagement. Het is een boeiende, alsnog open vraag hoe die twee commerciële muxen – theoretisch evenwaardig, maar niet in de praktijk – zich tot elkaar zullen verhouden, met verschillende exploitatiemodellen en een verschillende manier van toezicht.
Race tegen de klok
Het enige echt duidelijke in dit verhaal is: dat het zeer dringend wordt. Het overstappen naar een omroepmodel gaat opnieuw gepaard met een wijziging van het Vlaamse mediadecreet. Dat neemt al enkele maanden in beslag. Daarna volgt een beauty contest van gauw toch een vijftal maanden. Waarna de winnende producten onderling een tijdlang de kans moeten krijgen om te onderhandelen met kandidaat-operatoren, die dan op hun beurt minstens enkele maanden speling nodig hebben om een (eventueel nieuw) zendernetwerk uit te rollen. Ter illustratie: in Nederland duurde het voor de tweede commerciële landelijke mux tien maanden tussen de veiling en de feitelijke start.
22 juni 2024? Het wordt bijzonder krap, als je het ons vraagt. Als het al(weer) niet te laat is… (RDS)
Iedereen die wat geld over heeft kon/kan dus op DAB+ een zender beginnen. Of een kanaal bezet houden, een voorbeeld is 100 crooners destijds van studio 100, die ze een tijdlang huurden om hun 100 crooners af te spelen (of waren het er maar 50?). Ze dachten dat ze daardoor meer kans hadden om een FM vergunning te krijgen. Maar stel u voor dat de supermarkt om de hoek ook een kanaal huurt, een wagenmerk, een pretpark, een politieke partij…. daarom is het aangeraden om een wetgeving te maken!
Waarom is dat zo?
Als je er het geld voor over hebt en de ruimte is beschikbaar, moet het toch kunnen om een radiostation te starten zoals je zelf wil?
bij mijn weten zit de 5A/5D nog niet volledig vol, dus als je een idee hebt en financierning, kan je starten. Daar hoeft geen ministerie of regulator zich mee te bemoeien.
Voor mij is het belangrijk dat 5A/5D dan omgevormd wordt naar een SFN op 10 A/B/C of D
Ik zie wel de meerwaarde van beide systemen langs elkaar te laten bestaan, zoals je ook in NL ziet met de “omroep-model” ensembles 11C en 9C en daarnaast een “operator” ensemble op 7D.
Om de mux “vol” te krijgen, zal de Vlaamse regering ook nog een aantal erkenningen moeten openstellen voor digital-only kanalen in de 11A, want met enkel de 3 landelijke en de 3 huidige netwerkradio’s zal er nog wat ruimte op overschot zijn.
Het weghouden van “propagandakanalen” is iets dat uiteraard in eender welk scenario mogelijk is, kijk maar hoe het met Russia Today gelopen is.
5A/5D uitgegeven op 22/10/2018 en loopt dus tot 2033.
Het volgende vraag ik me af bij dit artikel:
Welke zijn dan die “propagandakanalen” in Duitsland en Frankrijk?
In Duitsland is Mega Radio verweven met Russia Today. Het wordt door de regulatoren nauwlettend in de gaten gehouden en er werd al opgetreden, maar enkel omdat ze er bepaalde wetgevende kantjes afliepen (o.a. in Berlijn), niet om wat ze inhoudelijk brengen. Dat is moeilijker aan te tonen, omwille van de vrijheid van mening.
In Frankrijk is Radio Orient al jaren een gekend ‘promotiekanaal’ voor en door China, vroeger op de middengolf en kortegolf, de laatste jaren vooral te horen via veel lokale muxen. Daar werden al meermaals vragen over gesteld in het Franse parlement, maar ook dit valt onder vrijheid van mening en vrijheid van organisatie. Radio Orient is trouwens ook in steeds meer Afrikaanse landen actief.